Stagnatie van de oprichting van ondernemingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tegenover de twee andere Belgische gewesten
Het aantal ondernemingen dat wordt opgericht is verhoudingsgewijs groter in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest dan in de twee andere gewesten. Historisch gezien kan men immers in de steden gemakkelijker de risico's nemen die inherent zijn aan de oprichting van een onderneming. Sinds 2019 gaat deze Brusselse economische specificiteit niet langer op, met gevolgen voor de ondernemingsdemografie van het gewest. In deze "In de kijker" wordt de omvang van het verschijnsel geanalyseerd.
Sinds 2016 stagneert de oprichting van ondernemingen in het Brussels Gewest
Tussen 2008 en 2016 was de groei van het aantal oprichtingen van ondernemingen in het Brussels Gewest (+ 4,4 % per jaar) vergelijkbaar met die in Vlaanderen (+ 4,2 % per jaar) en hoger dan die in Wallonië (+ 3,1 % per jaar). De trend die werd waargenomen in het Brussels Gewest was iets hoger dan in de rest van België (→ Grafiek).
Sinds 2016 schommelt het aantal oprichtingen rond 12 000 nieuwe ondernemingen Btw-plichtige in het Brussels Gewest. Over het algemeen blijft de trend licht positief (+0,7 % per jaar tussen 2016 en 2022 tegenover het gemiddelde van de oprichtingen tussen 2016 en 2018). Tegelijkertijd bleef de groei aanhouden in Vlaanderen (+7,4 % per jaar over dezelfde periode) en Wallonië (+3,9 % per jaar over dezelfde periode).
De stagnatie van het aantal oprichtingen van ondernemingen suggereert dat er in het Brussels Gewest nu minder vaak ondernemingen worden opgericht dan elders in België. Dit is een belangrijke verandering, aangezien ondernemingen bij voorkeur in steden worden opgericht.
Evolutie van het percentage oprichtingen van ondernemingen tussen 2008 en 2022
Basis 100 in 2008
Bron: Statbel, 2022, berekeningen BISA, 2024.
Opmerking: in 2014, 2016 en 2022 werden ondernemingen die tot dan toe vrijgesteld waren van btw, btw-plichtig. Dit verklaart gedeeltelijk de breuken en de trendmatige stijging van de percentages (→ Zie de methodologie voor meer details).
Wat veroorzaakt de stagnatie van de oprichting van ondernemingen in het Brussels Gewest?
Twee derde van de oprichtingen heeft betrekking op tien economische sectoren waar kleine ondernemingen verhoudingsgewijs talrijk zijn. De evolutie in deze tien sectoren geeft een beter inzicht in de stagnatie van de oprichting van ondernemingen.
In de sectoren rechtskundige en boekhoudkundige dienstverlening (NACE 69) en architecten en ingenieurs (NACE 71) is de oprichtingsdynamiek in Brussel sterker dan in de rest van België.
De oprichtingsdynamiek is weliswaar positief maar zwakker in Brussel dan elders in België in verscheidene sectoren van de diensten aan ondernemingen (computerprogrammering, consultancy en aanverwante activiteiten (NACE 62); activiteiten van hoofdkantoren; adviesbureaus op het gebied van bedrijfsbeheer (NACE 70); administratieve en ondersteunende activiteiten ten behoeve van kantoren en overige zakelijke activiteiten (NACE 82) en menselijke gezondheidszorg (NACE 86).
Tot slot daalt het aantal oprichtingen van ondernemingen in Brussel, wat niet noodzakelijk het geval is in de rest van België in een aantal activiteiten die verband houden met de consumptie van de huishoudens, zoals gespecialiseerde bouwwerkzaamheden (NACE 43), detailhandel (NACE 47), vervoer en opslag (NACE H) en eet- en drinkgelegenheden (NACE 56).
Evolutie van het aantal oprichtingen van ondernemingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de rest van België (vergelijking tussen de periode 2015-2017 en 2020-2022) in de 10 sectoren met de meeste oprichtingen
Sectie en afdeling NACE-BEL (2008) | Gemiddeld aantal oprichtingen per jaar (2020 - 2022) | Opricht. in het BHG | Opricht. in de rest van België | |
|---|---|---|---|---|
F | Gespecialiseerde bouwwerkzaamheden (43) | 996 | -34 % | 60 % |
G | Detailhandel, met uitzondering van de handel in auto’s en motorfietsen (47) | 902 | -11 % | 36 % |
H | Vervoer en opslag | 508 | -8 % | 49 % |
I | Eet- en drinkgelegenheden (56) | 506 | -34 % | -9 % |
J | Computerprogrammering, consultancy en aanverwante activiteiten (62) | 784 | 31 % | 37 % |
M | Rechtskundige en boekhoudkundige dienstverlening (69) | 802 | 26 % | 18 % |
M | Activiteiten van hoofdkantoren; adviesbureaus op het gebied van bedrijfsbeheer (70) | 1 500 | 12 % | 27 % |
M | Architecten en ingenieurs; technische testen en toetsen (71) | 465 | 22 % | 21 % |
N | Administratieve en ondersteunende activiteiten ten behoeve van kantoren en overige zakelijke activiteiten (82) | 400 | 29 % | 44 % |
Q | Menselijke gezondheidszorg (86) | 641 | 143 % | 181 % |
Totaal van de oprichtingen van ondernemingen | 11 701 | -1 % | 11 701 | |
Bron: Statbel, 2022, berekeningen BISA, 2024.
Wat zijn de mogelijke verklaringen?
De eerste van de vele verklaringen voor dit verschil tussen de gewesten is de versoepeling van de toegangsregels tot bepaalde beroepen, die in Vlaanderen al langer bestaat en belangrijker is dan in Wallonië. In Brussel werd eind 2023 beslist om de regels te versoepelen en zal het effect pas in 2024 zichtbaar zijn (→ Methodologisch kader).
De evolutie van de keuze van de locatie van de hoofdkantoren is een tweede mogelijke verklaring. De locatie van de hoofdkantoren wordt beïnvloed door persoonlijke factoren, afhankelijk van de ondernemer (woonplaats, vastgoedmogelijkheden enz.), de locatie van klanten en leveranciers, maar ook door administratieve keuzes (eenmanszaken zijn bijvoorbeeld vaak gevestigd op het adres van de ondernemer, dat kan verschillen van de plaats waar effectief gewerkt wordt).
Tot slot is de peri-urbanisatie de derde verklaring. De stedelijke wildgroei van de plaatsen waar mensen wonen en werken kan dit verschil tussen de gewesten verklaren: de ondernemers kunnen de Vlaamse en Waalse periferie van Brussel verkiezen om daar hun activiteit te ontwikkelen.
Methodologisch kader
De gegevens over de ondernemingen
De in deze "In de kijker" voorgestelde statistieken zijn afkomstig uit de databanken van de btw-plichtige ondernemingen van Statbel (Directoraat-generaal Statistiek - Statistics Belgium). De gegevens van Statbel hebben betrekking op de periode van 2008 tot 2022. Ze zijn opgesteld op basis van de inhoud van de Kruispuntbank van Ondernemingen (KBO). De KBO is een administratief register dat wordt beheerd door de FOD Economie en dat alle identificatiegegevens bevat van de ondernemingen die in België actief zijn. Om precies te zijn, komt het aantal ondernemingen overeen met het aantal juridische eenheden die als btw-plichtig in de Kruispuntbank van Ondernemingen geregistreerd zijn. Een onderneming is btw-plichtig wanneer haar activiteiten onderworpen zijn aan de btw, wat de toekenning van een uniek ondernemingsnummer impliceert. Om een volledig beeld te krijgen van de economische activiteit in Brussel, moet de ondernemingsdemografie worden gekruist met andere gegevens, zoals de werkgelegenheid of het productievolume.
Oprichtingen van ondernemingen
Het aantal oprichtingen van ondernemingen komt overeen met het aantal juridische eenheden die als btw-plichtig geregistreerd zijn in de Kruispuntbank van Ondernemingen (KBO) op 31 december van een jaar en die niet geregistreerd waren op 31 december van het voorgaande jaar. Concreet worden deze statistieken opgesteld door de toestand van de KBO op 31 december van twee opeenvolgende jaren te vergelijken. Dit heeft betrekking nieuwe ondernemingen en op bestaande ondernemingen die niet als btw-plichtig waren geïdentificeerd of die tijdelijk hun status van belastingplichtige hadden verloren.
Impact van de wetgeving op de statistieken
Verscheidene wetswijzigingen hebben een impact gehad op het aantal btw-plichtige ondernemingen en bijgevolg ook op de statistieken van de ondernemingsdemografie. Een aantal in het verleden vrijgestelde beroepen zijn in de afgelopen jaren btw-plichtig gemaakt, zoals advocaten (in 2014), bedrijfsleiders (in 2016) en artsen, van wie bepaalde handelingen voortaan aan de btw onderworpen zijn (in 2016 en 2022). Deze ontwikkelingen hebben gevolgen gehad voor heel België. De wetswijzigingen hebben tot de oprichting van "kunstmatige" ondernemingen geleid: hun activiteiten bestonden al voor ze belastingplichtig waren, zodat de ondernemingen niet echt nieuw zijn.
Bovendien zijn de gewesten nu bevoegd om de toegang tot bepaalde beroepen te reguleren (inclusief het aantonen van managementvaardigheden). De drie gewesten zijn geneigd om deze regels te versoepelen, maar doen dat aan een verschillend tempo:
• de Vlaamse overheden hebben de meeste toegangsregels in 2018 afgeschaft;
• de Waalse overheden hebben dat in hetzelfde jaar gedeeltelijk gedaan;
• de Brusselse overheden hebben de toegangsregels eind 2023 versoepeld.
Dit kan gedeeltelijk en in bepaalde sectoren de waargenomen gewestelijke verschillen verklaren.
Voor meer informatie
BISA (2024). Statistieken van het thema "Economie".
In 2022 is de wetgeving op de btw-vrijstelling voor medische diensten gewijzigd, met een impact op de statistieken van de oprichting van ondernemingen, zie:
FOD Financiën (2023). BTW-vrijstelling voor medische diensten - Wetgeving vanaf 1 januari 2022. (Geraadpleegd op 9 november 2023).